Du holde Kunst - over de liedkunst
Bewerking van een detail van het manuscript van 'An die Musik' met de woorden 'Du holde Kunst' in het handschrift van Schubert
Gehoord: Schubertiade Schwarzenberg 14 juni 2013
De serie concerten van het juni-programma van de Schubertiade in Schwarzenberg (zie verder hier) opende met Christoph Prégardien. Prégardien is al twee decennia een uiterst graag geziene zanger bij de Schubertiade. Hij had een zeer zwaar programma gekozen dat vrijwel uitsluitend uit balladen bestond.
In de middeleeuwen was een ballade een episch gedicht met refrein, bedoeld om te worden (mee)gezongen. In de loop van de tijd veranderde de definitie en het gebruik van de versvormen. In de romantiek en het classicisme, met name bij Goethe en Schiller, werd een ballade een min of meer vorm-vrij episch gedicht. Het epische (verhalende of vertellende), houdt ook in dat de zanger vaak de hij-vorm gebruikt: de verteller vertelt meestal het verhaal van een ander. Daarmee creëer je distantie en dat is voor een zanger een nadeel, want die wil nu juist dat het publiek zich inleeft.
Die distantie kan ook een voordeel zijn. Sommige verhalen zijn zo gruwelijk of aangrijpend, dat ze nauwelijks of niet in de ik-vorm verteld kunnen worden. Voor het eerste lied dat Prégardien bracht - Der Noeck van Schuberts tijdgenoot Karl Loewe – gold dat wellicht minder. Het vertelde het verhaal van een Nöck (een mannelijke, vaak lelijke, pendant van een nimf) - die bij het zingen bespot wordt, zich diep ongelukkig terugtrekt maar uiteindelijk terugkeert om met zijn zingen alles en iedereen te betoveren.
Bij Schuberts Der Zwerg daarentegen kun je maar nauwelijks voorstellen dat je dit verhaal in de ik-vorm vertelt. (Tolstoi zal dat later wel in zijn Kreutzer-sonate doen, maar daar heeft hij dan ook heel wat meer woorden voor nodig.) Het gruwelijke verhaal, waarin een dwerg zijn ontrouwe geliefde met een rood zijden touw wurgt, werd door Prégardien zeer overtuigend gebracht. Wel was te horen dat hij 'n beetje zenuwachtig was, maar dat is welhaast bij iedere zanger en ieder concert zo aan het begin zo. Gees speelde het Beethoveniaans noodlotsmotief vlak voor het moment dat de zwerg aankondigt dat hij haar zal vermoorden, op de Steinway zo hard dat het voor menigeen even schrikken was. Ongetwijfeld niet authentiek (al staat in de partituur ff), maar bijzonder expressief en geheel in stijl van dit soort romantische griezelverhalen.
Bij het daaropvolgende Die Bürgschaft – op tekst van Schiller – was van die zenuwachtigheid niets meer te merken. Prégardien wist het erg lange verhaal zowel vocaal als inhoudelijk op zeer boeiende wijze te vertellen. Dat is overigens helemaal niet gemakkelijk, juist omdat het zo vreselijk lang is.
Bij het daaropvolgende lied van Schuberts opvolger Lachner, Die Meerfrau, op tekst van Heine, zou je je kunnen afvragen of het een ballade is. Het verhaal wordt verteld in de ik-vorm maar aan de andere kant wordt juist de zeemeermin op ballade-achtige wijze geciteerd. Ook dit lied werd door het duo voorbeeldig uitgevoerd. Hier viel ook weer op wat een geweldige verteller Prégardien is. Daarbij helpt zijn baritonale tenor hem zeker ook, want in het lagere register kan hij dan gebruik maken van een zeer natuurlijk klinkende, spreekstem-achtige maar mooie toon. (Wie Prégardien als evangelist gehoord heeft, zal dat bekend zijn).
In het lied ‘Der Zauberlehrling’ op tekst van Goethe, was in zekere zin heel erg onduidelijk wie nu de verteller was. Bij Goethe is dat de tovenaarsleerling zelf (Die ich rief/ Die Geister,/Werd ich nun nicht los) maar bij het uitvoerende duo was dat als je erover nadacht minder duidelijk. Pianist Gees speelde namelijk een dubbelrol: hij vertelde enerzijds het verhaal met de piano, maar anderzijds was hij de componist van het stuk. Het paste overigens wonderwel in de stijl van Lachner en de daaropvolgende Liszt. Het was in zekere zin een anachronistisch stuk, maar je zou je met recht kunnen afvragen of de eis dat kunst vernieuwend moet zijn niet erg ouderwets is. Gees bood in ieder geval een charmant en overtuigend pleidooi voor het anachronisme. Voor wie het nog niet gehoord had, viel Gees zeker hier op door het onwaarschijnlijke gemak waarmee hij met name moeilijke en snelle noten speelde en interpreteerde.
Schubertiade: Christoph Prégardien & Michael Gees
Christop Prégardien (l) en Michael Gees vormen een zeer goed op elkaar ingespeeld duo. Fotograaf onbekend, (c) foto: Prégardien/Gees
Het is Liszts verdienste een van de meest bekende romantisch teksten – Die Loreley, uiteraard van Heine – getoonzet te hebben. Niet alle Liszt-liederen zijn evenzeer de moeite waard, maar dit lied behoort mijns inziens tot de hoogtepunten van het liedrepertoire. Prégardien en Gees sloten het gedeelte voor de pauze ermee af en oogstten een zeer overtuigend en erg verdiend applaus.
Na de pauze vervolgt het duo met Wolfs Ritter Kurt’s Brautfahrt. Goethes verhaal is een vermakelijk relaas dat niet alleen voor Wolf enigszins anekdotisch afsluit met ‘Widersacher, Weiber, Schulden, ach kein Ritter wird sie los!’ Het wordt misschien saai voor de lezer, maar ook dit lied werd voortreffelijk uitgevoerd, net als het daarop volgende Der wunde Ritter van Lachner.
Met Schön Rohtraut van Killmayer uit 2003 zien we net als bij Gees een enigszins anachronistische componeerstijl. Prégardien weet het virtuoos en op het eind erg aangrijpend weer te geven. Het daaropvolgende Ein Traumbild van Lachner en Loewes’ Edward zijn liederen die bij een minder goede zanger al snel saai worden, maar ook deze liederen boeiden hier.
Schumanns Belsatzar is misschien wel het schoolvoorbeeld van een zeer spannende ballade. Prégardien zong het een secunde lager dan origineel en op zijn Schumann-cd, maar daarmee klink de woede van Belsatzar overtuigender. Tenoren zingen liederen vrijwel nooit in een lagere of hogere ligging dan voorgeschreven, maar je vraagt je af waarom. Baritons doen het vrijwel altijd en er is nauwelijks een tenor voor wie ieder lied in de hoge ligging ideaal ‘zit’. Prégardien sloot lied in pianissimo af, wat het einde tegelijk onderkoeld en aangrijpend maakte, geheel in de stijl van een ballade. Loewes Tom der Reimer klonk weer virtuoos en het laatste lied, Wolfs Feurreiter was vooral erg aangrijpend.
Daarmee had het duo op voortreffelijke wijze een zeer zwaar programma uitgevoerd. Het uiterst enthousiaste publiek wist het echter tot twee minstens zo zware toegiften te verleiden: de eerste was Mahlers Rheinlegendchen (ook ballade-achtig en goed uitgevoerd) maar met de tweede toegift keerde het duo gelukkig terug naar Schubert: Erlkönig. Gees speelde het met een ongelofelijk gemak, wat een grote prestatie is, want sommige pianisten weigeren het zelfs te spelen uit angst er een blessure aan over te houden. Bij Prégardien viel hier en daar te horen dat hij wat vermoeid raakte, maar dat nam niet weg dat hij een zeer fraaie meeslepende Erlkönig neerzette met voldoende verschil tussen de vier stemmen. Hij sloot het net als bij Belsatzar weer zeer zacht af, maar nu – passend bij de tekst - veel persoonlijker en aangrijpender.
Het concert vormde een zeer waardig begin van deze eerste grote serie concerten op de Schubertaide. Het bood alles wat je hier zou kunnen verwachten: een uitstekende zanger en pianist, die een uniek concert gaven, een muzikale belevenis.
(Dré de Man)
Gebruikt u oogle Chrome? Vink dan in instellingen (eerst klikken op drie streepjes helemaal rechts) netwerkacties voorspellen om de laadprestaties van pagina's te verbeteren uit, anders ziet u oude pagina's, niet alleen op deze site trouwens :(
Terug naar de actuele beginpagina
Kelly God: freudsam und leidsam
Angelika Kirchschlager subtiel en
temperamentvol
Hoog niveau bij International Student LiedDuo Competition
Vijftig tinten goud:
Händel-aria's door Kirchschlager
Authentieke Frauenliebe und -leben
Hugo Wolf en de Vrienden van het Lied
Winterreise Christoph Prégardien 10/2/2013 Amsterdam
Interview Christoph Prégardien
Onderkoelde dramatiek en 'heiteres Behagen' bij Persson
Vuurwerk bij Nieuwjaarsconcert IVC
Finleys onterechte angst voor Die schöne Müllerin
foto: Nikolaus Karlinsky
Interview Kirchschlager Duits/Deutsch
Interview Kirchschlager wörtlich Duits/Deutsch
Nederlands & English volgt/follows
Kirchschlagers 'bess'res ich'(recensie)
Mojca Erdmann:
Meine Ruh' ist hin
(recensie)
Robert Holl & Rudolph Janssen:
Im Lied das tiefe Leid
(recensie)
foto: Marco Borgreve
Aan het einde van de dromen (recensie)
Interview Angelika Kirchschlager Nederlands / Interview Peter Schreier / Wolfgang Holzmaier over Fritz Wunderlich
De kwellingen van Bostridge (recensie)
Verslag masterclasses Meinard Kraak en Peter Schreier en recital Miricioiu/Leiferkus
Verslag masterclass Nelly Miricioiu
Wunderlich's fair Maids / De drie schöne Müllerinnen van Wunderlich (Engels)
Ade, ich geh nach Haus
(acht tenoren sturen de schöne Müllerin naar huis)
Over het Duitse van de Romantiek
Pictures IVC 2012: 1, 2, 3, 4, 5
Links:
http://www.schubert.nl/
www.vvhl.nl
http://www.hampsong.org/
http://www.internationalvocalcompetition.com/nl
Over Du holde Kunst:
Du holde Kunst is een nieuwe site over de liedkunst, vocalisten en aanverwante zaken. Hij is voortgekomen uit een concertaankondiging van dezelfde naam. De inhoud varieert van verklarende teksten tot recensies en aankondiging van concerten. Op dit moment is het nog een privé-initiatief van Dré de Man, maar er zijn besprekingen met andere medewerkers en organisaties gaande. Copyright alle teksten en foto's, tenzij anders vermeld: Dré de Man. Aankondigingen en dergelijke graag naar dre@duholdekunst.com
Concertrecensies - CD-recensies - Masterclassbesprekingen - Interviews - Concertagenda - Masterclassagenda - Audio, HiFi en gadgets - Componisten - Werken - Links - Over de liedkunst - Over het Duitse van de romantiek - Over romantiek en ironie - Over deze site - Reizen en cursussen - Zangers - Pianisten - Zangdocenten
(Dit menu wordt in de loop van de komende weken geheel functioneel, ook de rechterkolom wordt aangepast)
Du holde Kunst is een nieuwe site over de liedkunst, vocalisten en aanverwante zaken. Op dit moment is het nog een privé-initiatief van Dré de Man maar besprekingen met partners zijn in een vergevorderd stadium. Concertaankondigingen, medelingen en advertentieverzoeken en dergelijke graag naar dre@duholdekunst.com